Πλημμύρες

Φυσικοί Κίνδυνοι

Πλημμύρες

Προετοιμάστηκε από το ECRP – European Center for Risk Prevention – Σόφια, Βουλγαρία & the Editorial Board

Πλημμύρα ονομάζεται η προσωρινή κάλυψη από νερό εδάφους, το οποίο υπό φυσιολογικές συνθήκες, δεν καλύπτεται από νερό.

Ο όρος περιλαμβάνει πλημμύρες, που προκλήθηκαν από υδάτινες οδούς (π.χ. ποτάμια, πηγές, ξεροπόταμους, κ.λπ.) και οι οποίες δεν είναι δυνατόν να ελεγχθούν λόγω της ποσότητας του νερού. Η πλειονότητα της ποσότητας αυτής προέρχεται από δυνατές βροχοπτώσεις αλλά και άλλες πηγές (όπως παράκτιες παλίρροιες, κύματα καταιγίδας ή τσουνάμι) μπορούν να προκαλέσουν πλημμύρες. Η υπερχείλιση του αποχετευτικού συστήματος δεν θεωρείται πλημμύρα. Οι πλημμύρες ενδέχεται να προκαλέσουν θανάτους, μετακινήσεις πληθυσμών, περιβαλλοντικές καταστροφές και σοβαρές επιπλοκές στην οικονομική ανάπτυξη.

 «Πλημμύρα» ονομάζεται η προσωρινή κάλυψη από νερό εδάφους το οποίο, υπό φυσιολογικές συνθήκες, δεν καλύπτεται από νερό. Ο όρος περιλαμβάνει τις πλημμύρες που προκαλούνται από ποτάμια, ορεινούς χειμάρρους, εφήμερα υδατορεύματα της Μεσογείου, εντατική τήξη πάγων/παγετώνων, καθώς και από τη θάλασσα σε παράκτιες περιοχές. Οι πλημμύρες οφείλονται κυρίως σε ισχυρές ή παρατεταμένες βροχοπτώσεις και μπορούν να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στο υδάτινο φορτίο των ποταμών, των υδατορευμάτων και των καναλιών.
Ένα υδατόρευμα μπορεί να φουσκώσει και να υπερχειλίσει, δηλαδή να υπερβεί τις όχθες, και να πλημμυρίσει τις γύρω περιοχές. Ωστόσο, δεν έχουν όλα τα υδατορεύματα την ίδια μορφή και συμπεριφορά. Οι χείμαρροι, για παράδειγμα, μετατρέπονται σε ποτάμια μονάχα όταν βρέχει πολύ. Καθώς μειώνεται η βροχόπτωση, η στάθμη των υδάτων μπορεί να μειωθεί και η κοίτη να μείνει χωρίς νερό.
Οι πλημμύρες είναι πιθανή αιτία συμβάντων και μαζικών μετακινήσεων πληθυσμών, καθώς προκαλούν περιβαλλοντικές καταστροφές και σοβαρές επιπλοκές στην οικονομική ανάπτυξη. Κατά κανόνα, οι πλημμύρες έχουν πιο σοβαρές συνέπειες στα αστικά κέντρα. Αν και οι πλημμύρες προκαλούνται από φυσικά φαινόμενα τα οποία δεν μπορούν να αποτραπούν, οι αρνητικές συνέπειές τους μπορούν να μειωθούν.

«Κίνδυνος πλημμύρας» είναι ο συνδυασμός της πιθανότητας να εκδηλωθεί πλημμύρα και των δυνητικών αρνητικών συνεπειών αυτής της πλημμύρας για την ανθρώπινη υγεία, το περιβάλλον, την πολιτιστική κληρονομιά και την οικονομική δραστηριότητα.

Ανάλογα με τα αίτια που τις προκαλούν, οι πλημμύρες μπορούν γενικά να χωριστούν σε τρεις ομάδες:

 Πρώτη ομάδα: πλημμύρες που προκαλούνται από ισχυρές ή παρατεταμένες βροχοπτώσεις ή εντατική τήξη χιονιού, πάγων/παγετώνων·

 Δεύτερη ομάδα: πλημμύρες που προκαλούνται από ισχυρούς ανέμους. Οι πλημμύρες αυτές παρατηρούνται στις παράκτιες περιοχές και στα τμήματα των ποταμών που εκβάλλουν στη θάλασσα·

 Τρίτη ομάδα: πλημμύρες που προκαλούνται από υποθαλάσσιους σεισμούς και, λιγότερο συχνά, από την έκρηξη υποθαλάσσιου ή νησιωτικού ηφαιστείου. Οι υποθαλάσσιοι σεισμοί και οι υποθαλάσσιες εκρήξεις μπορεί να προκαλέσουν μεγάλα κύματα (τσουνάμι) τα οποία συχνά καταλήγουν σε παράκτια πλημμύρα.

Βασικά είδη πλημμύρας:

– Ποτάμιες πλημμύρες (υπερχείλιση ποταμών)  
– Οι πλημμύρες αυτές προκαλούνται κατά μήκος της κοίτης των ποταμών. Είναι οι πιο συχνές και υπάρχουν διάφορα είδη (βλ. ενότητα 2.1).

– Πλημμύρες που προκαλούνται από τοπική αποστράγγιση ή υψηλά επίπεδα υπόγειων υδάτων  

Πλημμύρες που προκαλούνται από τοπική αποστράγγιση ή αστικές πλημύρες με υψηλά επίπεδα υπόγειων υδάτων (εικόνα 2).
Αυτό το είδος πλημμύρας προκαλείται κυρίως λόγω κακής συντήρησης/ελέγχου των υδραυλικών συστημάτων ή λόγω κακών συνθηκών σε κατοικημένες περιοχές. Αυτές οι πλημμύρες καταστρέφουν τις φυσιολογικές συνθήκες ζωής και προκαλούν οικονομικές ζημιές.
Οι τοπικές ισχυρές βροχοπτώσεις μπορούν να προκαλέσουν πλημμύρες σε περιοχές που δεν έχουν καθοριστεί ως πλημμυρικές περιοχές ή κατά μήκος καναλιών αποστράγγισης που έχουν προσδιοριστεί. Εάν οι τοπικές συνθήκες δεν επιτρέπουν τη αντιμετώπιση έντονων βροχοπτώσεων μέσω ενός συνδυασμού διήθησης και επιφανειακής απορροής, το νερό μπορεί να συσσωρευτεί και να προκαλέσει πλημμύρες.
Τα υψηλά επίπεδα υπόγειων υδάτων μπορεί να αποτελέσουν αντικείμενο ανησυχίας και να δημιουργήσουν προβλήματα ακόμα και όταν δεν υπάρχει επιφανειακή πλημμύρα. Τα υπόγεια των κτιρίων ενδέχεται να κινδυνεύουν από υψηλά επίπεδα υπογείων υδάτων.

 – Πλημμύρες που προκαλούνται από διακυμάνσεις του επιπέδου της λίμνης  

Οι πλημμύρες αυτές συνήθως εκτείνονται σε τεράστιες επίπεδες περιοχές κοντά στις ακτές λιμνών και διαρκούν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τη συχνότητα και την έκταση των πλημμυρών αυτών επειδή διακόπτεται ο υδρολογικός κύκλος.
Η στάθμη των υδάτων στις λίμνες μπορεί να εμφανίζει διακυμάνσεις τόσο βραχυχρόνια, σε εποχιακή βάση, όσο και μακροχρόνια για πολλούς μήνες ή και χρόνια. Οι ισχυρές εποχιακές βροχοπτώσεις μπορούν να αυξήσουν τη στάθμη των υδάτων των λιμνών για μικρές περιόδους, ενώ η τήξη χιονιού μπορεί να αυξήσει τη στάθμη κατά την άνοιξη. Οι μακροχρόνιες διακυμάνσεις είναι ένα λιγότερο προσδιορισμένο φαινόμενο το οποίο μπορεί να προκαλέσει άνοδο της στάθμης των υδάτων και στη συνέχεια πλημμυρικά προβλήματα που διαρκούν χρόνια ή και δεκαετίες.

– Παράκτιες πλημμύρες

Οι παράκτιες πλημμύρες, σε συνδυασμό με άλλα είδη πλημμύρας (ιδίως τις ποτάμιες πλημμύρες), προκαλούν τεράστιες απώλειες (βλ. 2.2).

Ο όρος «καταστροφική πλημμύρα» χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις πιο πάνω πλημμύρες, οι οποίες προκαλούν τεράστιες ανθρώπινες και οικονομικές απώλειες.

   Οι ποτάμιες πλημμύρες περιλαμβάνουν:

        – Υπερχείλιση καναλιών ποταμών

Αυτού του είδους οι πλημμύρες είναι οι πιο συχνές. Προκαλούνται από υπερχείλιση της κοίτης όταν παρατηρείται τοπικά υπέρβαση της δυνατότητας απορροής του ποταμού (εικόνα 2.1 α).
Εικόνα 2.1 α – Άρθρο εφημερίδας σχετικά με την ποτάμια πλημμύρα του Δούναβη τον Ιούνιο του 2010 κατά μήκος των συνόρων Μολδαβίας-Ρουμανίας κοντά στην πόλη Γκαλάτσι. Τα νερά του Δούναβη έφτασαν σε πρωτοφανές επίπεδο, ψηλότερα και από την πλημμύρα του 2006, και ξεπέρασαν τα επιχώματα.
Η δραστηριότητα των τοπικών αρχών για την πρόληψη του κινδύνου πλημμύρας είναι εξαιρετικά σημαντική για τη μείωση των επιπτώσεων.
Οι γενικοί παράγοντες που επηρεάζουν τις ποτάμιες πλημμύρες είναι η ένταση και η διάρκεια της βροχόπτωσης, η πιθανότητα οι ποταμοί και τα υδατορεύματα να επιτρέψουν να περάσει η αυξανόμενη ποσότητα νερού, η κατάσταση του εδάφους – χώμα και βλάστηση, τοπογραφία κ.λπ. Οι ποτάμιες πλημμύρες συμβαίνουν στην ανώτερη κλίμακα του συστήματος βροχοπτώσεων, καθώς η διαπερατότητα των πολλών μικρότερων παραπόταμων σταδιακά εξαντλείται και η ποσότητα που υπερβαίνει την ανώτατη στάθμη των υδάτων συνήθως συγκεντρώνεται σταδιακά και μεταφέρεται στον μεγαλύτερο ποταμό.
Οι μακρείς ποταμοί ρέουν σε επίπεδο έδαφος και η ταχύτητα των υδάτων είναι χαμηλή. Το ίδιο ισχύει και σε περίπτωση πλημμύρας: η στάθμη των υδάτων ανεβαίνει πολύ αργά έως την ανώτατη τιμή της και στη συνέχεια υποχωρεί πολύ αργά σε διάστημα που διαρκεί από λίγες μέρες έως λίγες εβδομάδες. Οι πλημμύρες συνήθως προκύπτουν σε περιπτώσεις έντονης και παρατεταμένης βροχόπτωσης σε άλλες περιοχές, συχνά σε άλλες χώρες, εντός της υδρολογικής λεκάνης του ποταμού. Η κατάσταση περιπλέκεται ακόμη περισσότερο όταν η έντονη βροχόπτωση συνεχίζεται κατά μήκος του ποταμού. Αυτές οι πλημμύρες μπορούν να προβλεφθούν, καθώς έχουν εποχιακό χαρακτήρα, γεγονός που επιτρέπει την κατάλληλη οργάνωση ενεργειών με σκοπό τη μείωση των συνεπειών.
– Στιγμιαίες (ή αστραπιαίες) πλημμύρες
Πλημμύρες που προκαλούνται από ισχυρές βροχοπτώσεις που διαρκούν σύντομο χρονικό διάστημα.
Την τελευταία δεκαετία, η συχνότητα εκδήλωσης αυτού του είδους πλημμύρας έχει αυξηθεί λόγω της κλιματικής αλλαγής.
Αυτές οι πλημμύρες είναι πιο δύσκολο να προβλεφθούν και μπορούν να συμβούν σε ξηρά μέρη όπου δεν υπάρχει τρεχούμενος ποταμός. Μπορούν να είναι εξαιρετικά επικίνδυνες καθώς αρχίζουν ξαφνικά και αναπτύσσονται πολύ γρήγορα.
Στην περίπτωση της στιγμιαίας πλημμύρας, το μεγαλύτερο πρόβλημα όσον αφορά την αντίδραση είναι ότι από τη στιγμή που εκδηλώνονται και αρχίζει η διαρκής ισχυρή βροχόπτωση έως την κορύφωση της στάθμης των υδάτων μεσολαβεί πολύ μικρό χρονικό διάστημα.
Η ταχεία άνοδος της στάθμης των υδάτων και η μεγάλη ταχύτητα και ποσότητα των φερτών υλικών στο νερό προσδίδουν στην στιγμιαία πλημμύρα μεγάλη καταστροφική δύναμη. Οι βασικοί παράγοντες που προκαλούν στιγμιαία πλημμύρα είναι η έντονη και συνεχιζόμενη βροχόπτωση και οι λεκάνες απορροής με μεγάλη κλίση.
Σε ορισμένες περιοχές, οι στιγμιαίες πλημμύρες συχνά οφείλονται σε μεμονωμένες ραγδαίες τοπικές βροχοπτώσεις, οι οποίες καθιστούν ιδιαιτέρως δύσκολο το έργο της προειδοποίησης και της προστασίας του πληθυσμού. Σε άλλες περιοχές, όπου οι πλημμύρες αυτές προκαλούνται κάθε χρόνο στον ίδιο ποταμό, η προειδοποίηση του πληθυσμού είναι εφικτή, αλλά απαιτείται εκ των προτέρων οργάνωση αφού ο χρόνος αντίδρασης είναι ελάχιστος. Οι στιγμιαίες πλημμύρες είναι ικανές να ξεριζώσουν δέντρα, να υποσκάψουν κτίρια και γέφυρες, καθώς και να δημιουργήσουν νέα κανάλια.
Τον Απρίλιο του 2020, στην Υεμένη σημειώθηκαν ισχυρές βροχοπτώσεις που προκάλεσαν στιγμιαίες πλημμύρες σε διαφορετικές περιοχές της χώρας. Επλήγησαν τουλάχιστον 150.000 άνθρωποι και, σύμφωνα με τις υγειονομικές αρχές, έχασαν τη ζωή τους επτά άνθρωποι. Πιο πρόσφατα, στις 5 Αυγούστου 2020, τουλάχιστον 17 άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων οκτώ παιδιών, σκοτώθηκαν σε στιγμιαίες πλημμύρες στο βόρειο τμήμα της Υεμένης.
Στις 9 Αυγούστου 2020, ισχυρές βροχοπτώσεις και καταιγίδες προκάλεσαν στιγμιαίες πλημμύρες στην Εύβοια (Ελλάδα), με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους τουλάχιστον επτά άνθρωποι, μεταξύ των οποίων και ένα βρέφος (Βλ. εικόνα 2.1 β).
Τα νέα αναρτήθηκαν στις 10 Αυγούστου 2020, μεταξύ άλλων και στη σελίδα https://www.facebook.com/BeSafeNet.
Εικόνα 2.1 β – Πλημμυρισμένος δρόμος μετά από στιγμιαία πλημμύρα στο χωριό των Πολιτικών, στην Εύβοια (Άγγελος Τζωρτζίνης/Agence France Presse)
– Πλημμύρες αλλουβιακών ριπιδίων
Αυτό το είδος πλημμύρας είναι σύνηθες σε ορεινές και ηφαιστειογενείς περιοχές και σπάνιο σε άλλες περιοχές.
Οι πλημμύρες αλλουβιακών ριπιδίων, οι οποίες έχουν δυσμενείς συνέπειες για τις ζωές πολλών ανθρώπων, προκαλούνται συνήθως σε περιοχές μεταξύ βουνών και επίπεδων περιοχών ή μεταξύ βουνών και παράκτιων περιοχών. Όταν οι απαιτήσεις που αφορούν τα κατασκευαστικά έργα δεν τηρούνται, υπάρχει έλλειψη ελέγχου και τα σχέδια πρόληψης είναι μια τυπική διαδικασία. Οι επιπτώσεις τότε είναι πάντα καταστροφικές και υπάρχουν πολλά θύματα, π.χ. το 1999 στη Βενεζουέλα έχασαν τη ζωή τους 19.000 άνθρωποι.
Οι κοινοί χείμαρροι περνούν μέσα από την κύρια κοίτη του ποταμού και οι περισσότεροι μεταφέρουν πέτρες και λάσπη. Είναι ιδιαίτερα επικίνδυνοι αφού συχνά περνούν μέσα από αστικοποιημένες περιοχές (εικόνα 2.1 γ). Τα πιο επικίνδυνα χαρακτηριστικά τους είναι ο αιφνίδιος χαρακτήρας τους, η ευθύτητα της κίνησης και η μεταφορά μεγάλων ποσοτήτων σκληρών υλικών τα οποία συσσωρεύονται ή καταστρέφουν στο πέρασμά τους οικισμούς, δρόμους, σιδηροδρομικές γραμμές, μηχανολογικό εξοπλισμό και αγροτικές εκτάσεις.
Η καταστροφική δύναμη του χειμάρρου ορίζεται από την αυξημένη ικανότητα μεταφοράς σκληρών υλικών, το ενδεχόμενο διακοπής στην κίνηση και την υψηλή ταχύτητα που φτάνει τα 15 χλμ/ώρα.
Η ανθρώπινη δραστηριότητα που συνδέεται με εντατική χρήση των ορεινών πρανών οδηγεί σε αύξηση του όγκου και της συχνότητας αυτού του είδους πλημμύρας, καθώς και σε αύξηση του αριθμού των περιοχών όπου μπορεί να εκδηλωθεί τέτοια πλημμύρα.
Πλημμύρες αλλουβιακών ριπιδίων. Η ονομασία τους αντιστοιχεί στο σχήμα της μάζας που μεταφέρουν. Στην ουσία είναι ίδιες με τις προαναφερθείσες, αλλά μοιάζουν περισσότερο με κατολίσθηση καθώς εδώ υπερισχύει η στερεά μάζα.
Οι πλημμύρες αλλουβιακών ριπιδίων μπορούν να προκαλέσουν μεγαλύτερη καταστροφή από ό,τι οι τυπικές ποτάμιες πλημμύρες.
Εικόνα 2.1 γ: Πλημμύρα αλλουβιακών ριπιδίων τον Νοέμβριο 1994 στο χωριό Nus (Κοιλάδα Αόστα, βόρεια Ιταλία) (Αρχείο CNR IRPI, Τορίνο)
– Πλημμύρες λόγω τήξης των πάγων
Πλημμύρες που προκαλούνται από την ταχεία τήξη των πάγων και των παγετώνων. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι πλημμύρες αυτές μπορούν να προβλεφθούν, γεγονός που επιτρέπει την οργάνωση και τη λήψη μέτρων για τη μείωση των συνεπειών.
Οι ποτάμιες πλημμύρες προκαλούν σοβαρές ζημιές λόγω της ανόδου της στάθμης των υδάτων σε συνδυασμό με την κίνηση των πάγων. Η κίνηση των πάγων συνήθως συνοδεύεται από την πλήρωση της κοίτης του ποταμού με πάγο ή τη συσσώρευση πάγου στο νερό που δημιουργεί ένα φράγμα από πάγο, το οποίο με τη σειρά του επιφέρει άνοδο της στάθμης των υδάτων και το πλημμύρισμα νέας περιοχής στα ανάντη του ποταμού. Επιπλέον, σε περίπτωση διάρρηξης του φράγματος αυτού, δημιουργείται ένα ισχυρό κύμα το οποίο θα μπορούσε να πλημμυρίσει ξαφνικά τις περιοχές στα κατάντη του ποταμού.
Το φράξιμο του ποταμού με πάγο συμβαίνει πιο συχνά σε ποταμούς που ρέουν από τον νότο προς τον βορρά (Όντερ, Βιστούλας, Ομπ, Ιενεσέης, Λένας, Γιούκον και άλλοι).
Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι τα νότια τμήματα του ποταμού απελευθερώνονται νωρίτερα από ό,τι τα βόρεια τμήματα και, κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αυτής, το τρεχούμενο νερό, αναμεμιγμένο με πάγο, συναντά ένα εμπόδιο από πλήρως παγωμένα τμήματα. Φράγματα από πάγο μπορούν επίσης να δημιουργηθούν στις αρχές του χειμώνα πριν από τον παγετό, όταν εξακολουθούν να υπάρχουν τμήματα του ποταμού που δεν έχουν παγώσει ακόμα. Αυτό το είδος πλημμύρας ενίοτε εκδηλώνεται σε μεγάλου μήκους ποταμούς που ρέουν από τη δύση προς την ανατολή (Δούναβης, Αμούρ).
Η εκδήλωση των πλημμυρών αυτών εξαρτάται από το κλίμα και τη φυσική κατάσταση της κοιλάδας του ποταμού. Ο πάγος είναι λεπτότερος στα σημεία όπου η στάθμη των υδάτων είναι ψηλότερη και η κλίση του ποταμού μεγαλύτερη. Ο πάγος είναι συνήθως παχύτερος στα φράγματα, στις μηχανολογικές εγκαταστάσεις, στις στροφές και στις γέφυρες, καθώς και σε σημεία όπου η στάθμη των υδάτων του ποταμού είναι χαμηλή για μεγάλη απόσταση.
Για αυτού του είδους τις πλημμύρες ο εκτιμώμενος χρόνος αντίδρασης είναι μάλλον μικρός και απαιτεί σοβαρή οργάνωση εκ των προτέρων. Αφού οι τοποθεσίες όπου λιώνουν οι πάγοι είναι γνωστές λόγω της πολυετούς εμπειρίας, μπορούν να ληφθούν προληπτικά μέτρα πολύ πριν από την έναρξη της μετακίνησης του πάγου στους ποταμούς.
Η εξάλειψη των φραγμάτων πάγου γίνεται με εκρήξεις ή με τη χρήση παγοθραυστικού, εφόσον είναι εφικτό.
 – Πλημμύρες λόγω διάρρηξης φράγματος
Συμβαίνουν πολύ σπάνια, αλλά προκαλούν πολλά θύματα. Ο τακτικός έλεγχος των υδροτεχνικών εγκαταστάσεων και η οργάνωση της επικοινωνίας με τον απειλούμενο πληθυσμό και της προστασίας του είναι υψίστης σημασίας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι μεγάλες πλημμύρες που προκλήθηκαν τις δύο τελευταίες δεκαετίες στις περισσότερες περιπτώσεις είναι το αποτέλεσμα συνδυασμού διαφόρων ειδών πλημμύρας, συνήθως ποτάμιων πλημμυρών σε συνδυασμό με άλλα είδη πλημμύρας, όπως πλημμύρες που προκαλούνται από ισχυρούς ανέμους, έντονες βροχοπτώσεις μεγάλης διαρκείας, μουσώνες, εφόρμηση της θάλασσας στην ξηρά, αύξηση της στάθμης των υπόγειων υδάτων ή διακοπή της λειτουργίας των καναλιών αποστράγγισης κ.λπ.
Η διάρρηξη φράγματος, ιδίως μεγάλου φράγματος, είναι σπάνιο φαινόμενο και μπορεί πολύ δύσκολα να προβλεφθεί. Η υπερχείλιση των υδάτων από μέτρια έως μικρά φράγματα είναι γεγονός το οποίο συμβαίνει πιο συχνά, όπως και η διάρρηξη των επιχώσεων μικρών φραγμάτων.
Οι πλημμύρες που δημιουργούνται από τη διάρρηξη των τοιχωμάτων μεγάλων φραγμάτων μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνες αφού μπορούν να επηρεάσουν τη ζωή πολλών ανθρώπων.
Η διάρρηξη του τοιχώματος ενός φράγματος μπορεί να επέλθει λόγω αστοχίας στην κατασκευή ως αποτέλεσμα της προοδευτικής διάβρωσης του τοιχώματος και της καταστροφής των επιχώσεων/αναχωμάτων. Αστοχία στην κατασκευή μπορεί επίσης να επέλθει σε περίπτωση μιας ιδιαίτερα μεγάλης πλημμύρας. Τα τοιχώματα του φράγματος είναι σχεδιασμένα να αντέχουν ισχυρούς σεισμούς, αλλά, σε κάθε περίπτωση, ένας σεισμός μπορεί να αποδυναμώσει τα τοιχώματα.
Οι πλημμύρες που δημιουργούνται από διαρρήξεις των τοιχωμάτων των φραγμάτων, λόγω του αιφνίδιου χαρακτήρα τους και της υψηλής ταχύτητας των υδάτων, μπορούν να προκαλέσουν απώλειες και καταστροφές που συγκρίνονται μόνο με αυτές που προκαλούν οι φυσικές καταστροφές. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο τα τοιχώματα των μεγάλων φραγμάτων υποβάλλονται σε διαρκείς ελέγχους και παρακολούθηση με ειδικό εξοπλισμό που τοποθετείται στο εσωτερικό των τοιχωμάτων και παρακολουθεί κάθε απόκλιση στις παραμέτρους της εγκατάστασης. Επιπλέον, τα τοιχώματα των φραγμάτων διαθέτουν αυτοματοποιημένα συστήματα για την προειδοποίηση του πληθυσμού σε περίπτωση κινδύνου.
Υπάρχουν περιπτώσεις πλημμυρών στην κοίτη του ποταμού μετά το τοίχωμα του φράγματος που εκδηλώθηκαν χωρίς τη διάρρηξη του φράγματος. Μια τέτοια πλημμύρα συνέβη στην Ιταλία το 1963 όταν μια τεράστια κατολίσθηση στο φράγμα Vaiont έσπρωξε το νερό εκτός του φράγματος χωρίς τη διάρρηξη των τοιχωμάτων του και προκάλεσε καταστροφική πλημμύρα με 3.000 θύματα.
Οι τοπικές αρχές είναι υποχρεωμένες να περιλαμβάνουν όλα τα φράγματα στα σχέδια προστασίας.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα μικρότερα φράγματα που χρησιμοποιούνται για άρδευση και άλλες δραστηριότητες δημιουργούν σοβαρά προβλήματα. Συνήθως τα φράγματα αυτά είναι φράγματα επιχώσεως και απαιτούν συνεχή συντήρηση και έλεγχο των εγκαταστάσεων. Όταν αυτά τα τοιχώματα δεν συντηρούνται σωστά, γίνονται πολύ επικίνδυνα σε περίπτωση έντονων βροχοπτώσεων ή τήξης χιονιού. Οι τοπικές αρχές πρέπει να τηρούν αρχεία των φραγμάτων αυτών, να τα ελέγχουν συνεχώς και να λαμβάνουν μέτρα πρόληψης του κινδύνου.
Περισσότερες πληροφορίες:

Of all river floods this is the one that is the most frequent.

The general factors affecting the river floods are: the intensity and the duration of the rainfall, the possibility of rivers and steams to let pass the rising waters, the condition of the land surface – soil and vegetation, topography and others. The river floods occur at the higher scale of rainfall system, where the permeability capabilities of the multitude of smaller tributaries are gradually filled up and the water peak is usually gradually collected and transported to the larger river.

These floods can be divided into two groups, depending on the form of the water-collection area and the length of the river:

  • The first group includes floods occurring in lengthy rivers /Nile, Danube, Euphrates, Mississippi, Rhine, and others.
  • The second group includes floods occurring in rivers with round shape of the water-collection basin /Congo/.

The lengthy rivers flow through flat terrain and the water movement speed is low. The same applies for the occurrence of a flood, the water peak is reached very slowly and afterwards it fades down very slowly over the course of few days to few weeks. Usually the reason for the flood is intensive and prolonged rainfalls occurring in other regions, often in other countries. The situation becomes even more complex when the heavy rainfall continues along the river. These floods can be predicted, they are usually of seasonal character and this allows establishing a proper organization to decrease the consequences.

In the case of rivers with round water-collection basin, after heavy rainfall the water peak reaches its highest value quickly and quickly decreases. Such floods usually happen in small and average sized rivers. Usually they are much more destructive because the water moves with higher speed. 

The above examples refer to smaller rivers with similar characteristics.

Flash floods are often associated with isolated and localised intense rainfall. But Flash floods may result from the failure of a dam or the sudden breack-up of ice jam. Flash floods in urban areas is serios problem too.

The change in the climate has increased the floods of this type. Such floods are harder to predict, they can occur in dry places where there is no running river. Such floods can prove very dangerous since they start suddenly and develop very fast.

In the case of flash floods the reaction is mostly hindered by the very short time between their origination /continuous heavy rainfall/ and the reaching of the water peak in short time.

The flash flood is characterized by the fast increase in the water level, the high speed and large quantity of debris in water, giving the flood a high destructive power. The main factors causing the origination of a flash flood are: the intensive and continuous rainfall and the steep water sheds.

In certain regions the flash floods often result from isolated high-speed local rainfalls, rendering the warning and protection of the population a very difficult task. In other regions such floods occur annually in one and the same river, where warning the population is possible, but advance organization is needed, since the reaction time is quite short. Flash floods are capable of tearing out trees, undermining buildings and bridges and scouping new chanels.

Mountain torrents occur at intensive rains for long and short time in the mountain areas. This happens because the river bed slop is big, the water runs fast and carry with itself dispersive mass. 

The improvement of the forecast systems already gives opportunity for announcement and information of the population at the threatened zones in most cases.

The above mentioned floods appear mostly at the rivers or dry river valleys they are included in the group of the river flooding.

Alluvial fan floods is a temporary spring formed in the beds of the mountain rivers, characterized in the sharp increase in the water level, which has a high content /10 to 75%/ hard particles /soil products and rock decomposition products /.

This kind of flood originate as a result of intensive and continuous heavy rainfall, swift melting of the seasonal winter cover or of glaciers, as well as due to the landslide of loose, cracked rock material /at terrain inclination of no less than 8 – 10%/.

Depending on the content of the torrent mass we can specify the following torrents: stone-muddy, water-stone and water-gravel. Besides that as a physical phenomenon they can be free or latent. The transporting medium of the free torrents is water with hard admixtures /Mud-steam/, and for the latent ones the medium is the soil mixture where the main water mass is connected with finely dispersed particles (Mud-flow, Debris flow) Mud-rock flow and Alluvial fan floods – the contents of the mass is mostly soil and rocks/stone –mud/.

In contrast to the regular flows, flows of the mass by default do not move permanently, but in separate waves /pushes/. The volume of the one-time mixture, transported with high velocity, may vary from hundreds of thousands to millions of cubic liters. The front of the moving mixture can have a diameter of 3-4 meters, and mass of 100 – 200 tons. With their large mass and movement speed this mass destroy roads, equipment, agricultural land and others.

The causes for the origination of this kind of flood are mainly the heavy rainfall, the accumulation of masses of crumbly and cracked material, the increase of the intensity of the surface water outflow.

The practice has demonstrated that the centre of this kind of flood/accumulated soil and rock masses/ starts to move after overcoming the resistance of the terrain and other obstacles, that are destroyed by the rain waters, and the rock and soil mass finds a way under the form of separate flows, which join the main flow, moving with high velocity.

This kind of flood within the river basin can be local or common. The local torrents originate in the beds of the river tributaries or in separate gullies.

The common torrents pass through the main river bed and most of them have stone-muddy structure. They are particularly dangerous since they often pass through urbanized regions. Their most dangerous characteristics are the suddenness, the straightforwardness of movement and the transportation of large quantities of hard materials, which pile up on, or destroy along their way settlements, roads, railway tracks, engineering equipment and agricultural lands.

The destructive forces of the torrent are defined by the increased capability to transport hard materials, the interruptibility of the movement, the high velocity of up to 15km per hour.

The human activity, related to the intensive use of mountain slopes leads to the increase in the volume and frequency of this type of floods, as well as to the increase in the number of locations they can occur.

Alluvial fan floods. Their name/fan/ corresponds to the shape of the spread mass. In substance they are the same as the above described but the solid mass prevails and they are more similar to the landslide.

Alluvial fan floods can cause greater damage than typical riverine flooding.

Volcanic ashes and Mudflows. They arise as a result of the Pyroclastic flow – this is a flow of heat gasses over the volcano slopes /about 1 000 C/ which quickly melt the snow into worm water running with high speed over the steep volcano slopes and carrying with itself solid materials. This phenomena is extremely dangerous for the people living near by.
For more information please click HERE

Floods caused by swift melting of ice/glacier.

Serious damages are caused by river floods caused by the combination between rising waters and ice movement. The ice movement is usually accompanied with jamming/fill up of the river bed with ice / or by the accumulation of intra-water ice, forming an icy barrier, which in turn causes an additional increase in the water level and the flooding of new territory upstream. Furthermore, in case of breach of the ice barrier a powerful wave is created that could flood the suddenly flood territories located downstream.

The jamming /barring/ of the river by ice occurs most often in rivers flowing from south to north /Oder, Wisla, Ob, Yenisei, Lena, Yukon and others/.

This is explained with the fact that the southern parts of the river free themselves earlier than the northern sections, in the course of which the moving water, mixed with ice, meets an obstacle of fully frozen sections. Ice barriers can also be created at the beginning of the winter prior to the complete freeze, when there are still sections of the river that are not frozen yet. Sometimes this type of flood can occur in lengthy rivers flowing from west to east /Danube, Amur/.

The origination of such floods depends on the climate and the physical condition of the river valleys. The freeze is lesser where the waterside is higher and steeper. The freeze is usually more severe in dams, in engineering equipment, at the turns and bridges, at places where the river has low depth over a long distance.

For such type of floods the estimated reaction time is rather short, requiring an obligatory and serious advance preparation. Since the locations of the ice jams will be known in advance thanks to long years of experience, precaution measures can be taken long time before the start of the ice movement in the river.

The elimination of the ice barriers is done through detonations or by using an ice-breaker, if possible.

 

The breaking of a dam wall, especially of large dams, is rather rare and can hardly be foreseen. The overflow of water from medium- and small-seized dams is an event occurring more often as well as the breaking of the of land type walls of the small dams.

The floods caused by break of walls of large dams can be very dangerous since they can affect the life of a lot of people.

The breaking of a dam wall can occur in case of breach in the construction as a result of progressive erosion in the wall, destruction of the embankments /dikes/. A construction breach can also occur in the case of a particularly severe flood. The dam walls are designed to withstand a powerful earthquake, but even so the earthquake can extremely weaken the wall. 

The floods caused by dam wall-break, due to their unexpectedness and high water speed, can inflict casualties and destruction comparable only to a natural disaster. This is the reason why the large dam walls are placed under constant control and surveillance with special equipment installed inside the wall, monitoring for any deviation in the facility’s parameters. Furthermore, the dam walls have automated systems for warning the population of danger.

These are cases of flood at the river bed after the dam wall which is not broken. Such a flood happened in Italy in 1963 when a huge landslide into Vaiont Dam pushed out the dam water which spilled over the dam wall without breaking it but causing catastrophic flooding / 3000 people died/.

The local authorities obligatorily have to include all dams in the protection plans.

In most cases the smaller dams used for watering and other activities cause big problems. Usually their walls are of land type and require permanent maintenance and control of installation. When such walls are maintained badly they become very dangerous at intensive rainfalls or intensive snow melt. The local authorities have to keep records of such dams, to control permanently and to make organization for risk prevention.
For more information please click HERE

Τα πιο σημαντικά είδη παράκτιας πλημμύρας είναι τα εξής:

– Μετεωρολογική παλίρροια   

Συχνά οι τυφώνες ή οι καταιγίδες δημιουργούνται στη θάλασσα. Ως αποτέλεσμα, σχηματίζονται μεγάλα κύματα που χτυπούν την ακτογραμμή και προκαλούν πλημμύρες.

Η μετεωρολογική παλίρροια συνήθως συνοδεύεται από παράκτιες καταιγίδες που προκαλούνται από μεγάλα συστήματα χαμηλού βαρομετρικού με κυκλωνικές ροές που παραπέμπουν σε τροπικούς κυκλώνες και έντονες χειμερινές καταιγίδες.

Οι παράγοντες που επηρεάζουν την ισχύ της μετεωρολογικής παλίρροιας είναι η ταχύτητα του ανέμου, το ύψος της μετεωρολογικής παλίρροιας, το σχήμα της ακτογραμμής, η φύση της ακτογραμμής και η ανθρώπινη δραστηριότητα.

Η μετεωρολογική παλίρροια ελέγχεται από τέσσερις παράγοντες:
– Οι πλέον ισχυρές καταιγίδες έχουν μεγαλύτερη ταχύτητα ανέμου η οποία μεταφέρει μεγαλύτερες ποσότητες υδάτων στην ρηχή υφαλοκρηπίδα, αυξάνοντας έτσι τον όγκο και τη στάθμη των υδάτων στην ακτή. Σε περιοχές με ήπια πρανή και μικρά βάθη, η πλημμύρα μπορεί να φτάσει σε μεγάλο ύψος.
– Η χαμηλή βαρομετρική πίεση κατά τη διάρκεια παράκτιων καταιγίδων μπορεί να προκαλέσει άνοδο της στάθμης των υδάτων, αυξάνοντας έτσι το ύψος της μετεωρολογικής παλίρροιας.
– Οι καταιγίδες που προσεγγίζουν την ξηρά κατά την ανώτατη αστρονομική παλίρροια έχουν μεγαλύτερο ύψος και πιο εκτεταμένα όρια πλημμύρας.
– Οι σχηματισμοί των ακτογραμμών με κοίλα χαρακτηριστικά ή στενούς κόλπους δημιουργούν συντονισμό εντός της περιοχής με αποτέλεσμα οι άνεμοι να προκαλούν άνοδο της στάθμης των υδάτων πολύ περισσότερο από ό,τι στις περιοχές με ανοικτές ακτές.

Περισσότερες πληροφορίες:

http://www.besafenet.net/en-gb/natural-hazards-hurricanes-and-storms-surges#faq315

 

– Πλημμύρες στις εκβολές ποταμών 

Οι πλημμύρες αυτές προκαλούνται από τον συνδυασμό ισχυρών ανέμων και πλημμυρίδας.

Αυτό το είδος πλημμύρας συναντάται συνήθως στις τροπικές ζώνες και στη ζώνη του ισημερινού και κυρίως στα νησιά, π.χ. στις Φιλιππίνες. Λόγω της κλιματικής αλλαγής, έχουν αρχίσει να εκδηλώνονται με αυξημένη ένταση. Οι πλημμύρες αυτές σε συνδυασμό με άλλα είδη πλημμύρας, όπως οι ποτάμιες πλημμύρες, μπορούν να πλήξουν μεγάλες περιοχές σε σύντομο χρονικό διάστημα.

– Πλημμύρες που προκαλούνται από ισχυρούς ανέμους στα δέλτα των ποταμών, με αποτέλεσμα το νερό να παραμένει εντός του ποταμού και να ανεβαίνει η στάθμη του.

– Πλημμύρες που δημιουργούνται από τσουνάμι. Τα τσουνάμι είναι τεράστια σεισμικά θαλάσσια κύματα, τα οποία δημιουργούνται από σεισμούς με μικρό εστιακό βάθος ή μεγάλο μέγεθος και μπορούν να προκαλέσουν καταστροφικές πλημμύρες σε παράκτιες περιοχές (εικόνα 2.2 α).

Περισσότερες πληροφορίες:

http://www.besafenet.net/en-gb/natural-hazards-tsunami#faq105)

Εικόνα 2.2 – Παράκτια πλημμύρα που προκλήθηκε στη Φουκουσίμα (Ιαπωνία) από σεισμό μεγέθους 9,0 της κλίμακας Ρίχτερ στις 11 Μαρτίου 2011

Καθώς στις περισσότερες περιπτώσεις οι παράκτιες πλημμύρες εκδηλώνονται συνεχώς στην ίδια περιοχή, μπορούν να προβλεφθούν με ακρίβεια.

Συνήθως οι παράκτιες πλημμύρες είναι συνδυασμός ορισμένων από τα πιο πάνω είδη πλημμύρας, συμπεριλαμβανομένων και των ποτάμιων πλημμυρών.

Θα πρέπει υποχρεωτικά να αναπτύσσονται και να υλοποιούνται ορθές εθνικές και περιφερειακές πολιτικές, καθώς και εθνικά και περιφερειακά σχέδια για τη μείωση των ζημιών από τις πλημμύρες.

Η κύρια αιτία για την εκδήλωση πλημμύρας είναι η άνοδος της στάθμης των υδάτων πάνω από το φυσιολογικό ή η παρεμπόδιση της ροής των υδάτων. Η ταχύτητα ροής των υδάτων και ο χρόνος προσέγγισης των απειλούμενων ακινήτων είναι αποφασιστικές παράμετροι όσον αφορά την έκταση των συνεπειών.

Οι λόγοι της ανόδου της στάθμης των υδάτων πάνω από το φυσιολογικό είναι οι ακόλουθοι:

  • Έντονες ή παρατεταμένες βροχοπτώσεις ή εντατική τήξη πάγων (παγετώνων)
    • Κύριος λόγος εκδήλωσης πλημμύρας κατά μήκος των κοιλάδων των ποταμών και των πεδινών περιοχών, καθώς και της αλλαγής της στάθμης των υδάτων στις λίμνες κ.λπ.
  • Ισχυροί άνεμοι
    • Κύριος λόγος εκδήλωσης παράκτιων πλημμυρών και πλημμυρών στις εκβολές ποταμών, οι οποίες είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες όταν οι ισχυροί άνεμοι συνδυάζονται με την πλημμυρίδα (όπως στις Φιλιππίνες). Οι ισχυροί άνεμοι δημιουργούνται από θαλάσσιες καταιγίδες, τυφώνες, μουσώνες κ.λπ.
  • Φράξιμο της κοίτης των ποταμών
    • Εξαιτίας της βλάστησης ή του πάγου ή των κατολισθήσεων κ.λπ.
  • Καταστροφή ή δυσλειτουργία υδραυλικών εγκαταστάσεων
    • Τοιχώματα φραγμάτων, αναχώματα, αγωγοί αποστράγγισης κ.λπ.
    • Αστοχία αναχωμάτων λόγω διάβρωσης και αλλαγών εξαιτίας της άγριας χλωρίδας και πανίδας.
  • Υποθαλάσσιοι σεισμοί (υποθαλάσσια ή νησιωτικά ηφαίστεια)
    • Δημιουργούν κύματα/τσουνάμι, τα οποία είναι ο βασικός λόγος πρόκλησης καταστροφικών πλημμυρών.
  • Κλιματική αλλαγή
    • Λόγος αύξησης της έντασης και των επιπτώσεων των πλημμυρών. Συμβάλλει στον συνδυασμό διαφόρων αιτιών πλημμύρας και οδηγεί σε σημαντική άνοδο στην κλίμακα της έντασης και των ζημιών.
  • Ανθρώπινη δραστηριότητα
    • Η ανθρώπινη δραστηριότητα είναι βασικός λόγος πρόκλησης πλημμύρας και ιδίως αύξησης των ζημιών. Η αποψίλωση των δασών, οι αλλαγές στις κοίτες των ποταμών (π.χ. αποκοπή μαιάνδρων) που προκαλούν εντονότερη υδρολογική δυναμική, τα κατασκευαστικά έργα σε περιοχές που απειλούνται από πλημμύρες, η κακή συντήρηση των υδροτεχνικών εγκαταστάσεων, η αλλαγή χρήσης γης (συμπεριλαμβανομένων αστικών, βιομηχανικών, αγροτικών, δασικών ζητημάτων και ζητημάτων που σχετίζονται με την άγρια ζωή) είναι κάποιες από τις αιτίες που προκαλούν πλημμύρες.
Εικόνα 3 – Αεροπορική λήψη από την Πολιτική Προστασία της περιοχής που πλημμύρισε μετά την αστοχία του αναχώματος (φαίνεται κάτω αριστερά στην εικόνα) στον ποταμό Σέκια, βόρεια της Μοδένας (πεδιάδα του Πάδου, Βόρεια Ιταλία) στις 19 Ιανουαρίου 2014. Οι υδραυλικοί και γεωτεχνικοί μηχανισμοί ενεργοποιήθηκαν από τη δραστηριότητα ζώων που ανοίγουν λαγούμια και οδήγησαν στην αστοχία του αναχώματος (Orlandini et al., 2015).

Πλημμύρες συνήθως συμβαίνουν κατά μήκος των ποταμών, στις παράκτιες περιοχές και γύρω από λίμνες και φράγματα. Στιγμιαίες πλημμύρες μπορούν να προκληθούν σχεδόν παντού.

Σε παγκόσμιο επίπεδο
Πλημμύρες συμβαίνουν παντού στον κόσμο. Συνήθως τηρούνται αρχεία πλημμυρών που επηρεάζουν τις ζωές πολλών ανθρώπων. Οι μεγάλες πλημμύρες κατά μήκος των ποταμών που ρέουν στη Βόρεια Ασία ή στη Βόρεια Αμερική/Αλάσκα και οι οποίες επηρεάζουν τεράστιες εκτάσεις αλλά όχι τις ζωές πολλών ανθρώπων αναφέρονται απλώς για ενημερωτικούς σκοπούς.

Στα τέλη του 20ού αιώνα, οι μεγαλύτερες πλημμύρες που επηρέασαν τις ζωές πολλών ανθρώπων συνέβησαν κατά το πλείστον σε χώρες της τροπικής ζώνης και της ζώνης του ισημερινού, κατά μήκος των μεγάλων ποτάμιων κοιλάδων, ή σε χώρες με ακτογραμμές και πολύ σπάνια σε χώρες της εύκρατης ζώνης.

Ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής, ιδίως κατά την τελευταία δεκαετία, οι πλημμύρες μεγάλης κλίμακας αυξήθηκαν στην εύκρατη ζώνη στην Ευρώπη, π.χ. στη Γερμανία, τη Γαλλία, την Πολωνία, τη Σερβία, την Τσεχική Δημοκρατία, την Ουγγαρία κ.λπ. (βλ. πίνακα 4). Την ίδια στιγμή η ένταση, η συχνότητα και οι επιπτώσεις των πλημμυρών αυξήθηκαν στις χώρες της τροπικής ζώνης και της ζώνης του ισημερινού, με σημαντικό και διαρκή αντίκτυπο σε περιοχές στο εσωτερικό αυτών των χωρών (Πακιστάν, Ταϊλάνδη, Φιλιππίνες, Ινδονησία κ.λπ.).

Η κλιματική αλλαγή δημιούργησε έναν συνδυασμό παραγόντων που μπορούν να προκαλέσουν πλημμύρα: ισχυροί τυφώνες, έντονες και διαρκείς βροχοπτώσεις, πλημμυρίδα, μη αναμενόμενες στιγμιαίες πλημμύρες κ.λπ. σε διάφορες χώρες (π.χ. Φιλιππίνες, Ινδονησία, Πακιστάν, Ταϊλάνδη, Μπαγκλαντές, Ινδία, Ιαπωνία, Βολιβία, Αργεντινή και Ισημερινός).

Στις χώρες της εύκρατης ζώνης οι πλημμύρες συνήθως προκαλούνται, μεταξύ άλλων, από κυκλώνες και ισχυρούς ανέμους στα όρια του τυφώνα, δηλαδή από συνθήκες που στο παρελθόν επικρατούσαν μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις.

Σε περιφερειακό επίπεδο
Οι μουσώνες προκαλούν κάθε χρόνο καταστροφικές εποχιακές πλημμύρες οι οποίες, σε συνδυασμό με άλλους κινδύνους όπως οι κατολισθήσεις, προκαλούν πολλά θύματα σε ετήσια βάση (π.χ. την τελευταία πενταετία καταγράφηκαν 60 θύματα στην Ινδία το 2015, περίπου 500 θύματα στην Ινδία, 57 στο Μπαγκλαντές και 30 στο Νεπάλ το 2017, περισσότερα από 350 θύματα στη Βόρεια Ινδία το 2018, περίπου 200 θύματα στην Ινδία, 27 στο Πακιστάν, περίπου 100 στο Μπαγκλαντές και το Νεπάλ το 2019 και, έως τα μέσα Ιουλίου 2020, πλημμύρες που προκλήθηκαν από μουσώνες και κατολισθήσεις οδήγησαν στον θάνατο τουλάχιστον 221 ανθρώπους στην Ινδία, το Νεπάλ και το Μπαγκλαντές (βλ. εικόνα 4).

Σε τοπικό επίπεδο
Σε τοπικό επίπεδο οι πλημμύρες που επηρεάζουν τις ζωές των ανθρώπων εκδηλώνονται συχνότερα σε μέρη όπου η ανθρώπινη δραστηριότητα γίνεται χωρίς σχεδιασμό, αξιολόγηση ή έλεγχο. Τα ΜΜΕ συνεχώς αναφέρουν περιπτώσεις μεγάλης ποσότητας νερού να πλημμυρίζει κέντρα πόλεων εξαιτίας της παράνομης και ανεξέλεγκτης δόμησης. Επίσης, συνεχώς προβάλλουν εικόνες τεράστιων πλημμυρισμένων εκτάσεων λόγω αστοχίας στην κατασκευή ή στη συντήρηση υδροτεχνικών εγκαταστάσεων.

Οι πλημμύρες σε κατοικημένες περιοχές συνήθως οφείλονται στην έλλειψη της αναγκαίας συντήρησης των υφιστάμενων συστημάτων αποστράγγισης, στην επέκταση των οικισμών και στη χαμηλή δυναμικότητα των συστημάτων αποστράγγισης.

Πλημμύρες εκδηλώνονται σε μέρη όπου οι τοπικές αρχές δεν εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους όσον αφορά την κατασκευή και τη συντήρηση των υδραυλικών εγκαταστάσεων, τον καθαρισμό της κοίτης των ποταμών, την υλοτομία και τη συντήρηση του συστήματος αποστράγγισης σε οικισμούς κ.λπ.

 

Πίνακας 4 – Κατάλογος μερικών από τις μεγαλύτερες πλημμύρες στην Ευρώπη τη δεκαετία 2010-2020

Year River basins Countries affected Type Causes Fatalities
2010 Vistula Poland Riverine Intense rainfall 9
2010 Danube Slovakia, Serbia, Hungary, Romania, Moldova Riverine Intense rainfall
2010 Several rivers Germany, Poland, Czech Republic Riverine Intense rainfall 6
2010 Sava Slovenia Riverine Intense rainfall 3
2010 Var France Flash flood Intense rainfall 25
2010 Drin Albania Riverine Intense rainfall
2011 Rhine, Oder Germany Riverine Intense rainfall, snow melting 2
2011 Several rivers Ireland, Italy, France Flash floods Intense rainfalls 2 Ireland. 6 Italy, 6 France
2011 Cyclone Berit England

Storm

surge

0
2011 Ebro Spain Riverine Intense rainfall 2
2012 Several rivers Russian Federation Flash floods Intense rainfall 172
2012 Several rivers United Kingdom Riverine Intense rainfall 9
2013 Elbe, Danube, Vltava Germany, Czech Republic, Austria Riverine Intense rainfall 25
2013 Several rivers Sardinia Riverine Intense rainfall 18
2014 Several rivers Bosnia & Herzegovina, Serbia Riverine Intense rainfall 86
2014 Several rivers Bulgaria Riverine Intense rainfall 16
2016 Several rivers Austria, Belgium, France, Germany, Moldova, Romania Riverine Intense rainfall 20
2016 Vardar Republic of North Macedonia Flash fllod Rainstorm 21
2018 Several rivers Spain, France, Italy

Riverine

Flash floods

Intense rainfall

13 Spain

16France

36 Italy

2020 Storm Gloria Spain, France Storm surge Riverine floodings  associate to storm 13
2020 Island of Evia, Greece Flash flood High winds Intense rainfall 7
Εικόνα 4 – Ανταπόκριση του καναλιού Abc για τα θύματα από πλημμύρες λόγω μουσώνων και κατολισθήσεων έως τις 17 Ιουλίου 2020 στην Ινδία, το Νεπάλ και το Μπαγκλαντές (πηγή: https://www.abc.net.au/news/2020-07-17/monsoon-floods-landslides-kills-221-india-nepal-bangladesh/12467954)

Ο ακόλουθος πίνακας περιλαμβάνει κάποιες από τις μεγαλύτερες πλημμύρες στον κόσμο, οι οποίες επήλθαν την περασμένη δεκαετία του περασμένου αιώνα και την πρώτη δεκαετία του τρέχοντος αιώνα:

Continent Country River Lake Sea Year Type of flood Causes Injured territory Injured population Victims Economic losses
ASIA
Thailand South China Sea 2011 Combination – Riverine and Costal Floods Intensive and long Monsoon rainfalls after 3 Hurricanes 300 000 km2 11 Millions p. 600 p. 16 Milliards $
Pakistan Indi 2010 Combination – Riverine, Local drainage and high groundwater levels Monsoon rainfall with Change model 350 000 km2 13,8 Millions p. 1500 p.
Philippines Island 2011 Combination of floods Hard and long Tropic cyclone. Sea tide 300 000 p. 1000 p.
Bangladesh Gang
Brahmaputra
1998 Combination – Riverine and Costal Floods Combination – Monsoons and Tropic Cyclone 100 000 km2 70 Millions p. 1300 p.
Bangladesh
India
Nepal
Gang 1993 Combination – Riverine Flooding Costal floods Intensive Monsoons Rainfall 6 Millions p. 3084 p. 8,5 Milliards $
China Yangtze 1998 Riverine flood Intensive rainfall 180 Millions p. 3656 p. 31 Milliards $
1993 11 Milliards $
1995 8 Milliards $
1996 24 Milliards $
South East China 2011 Combination Riverine floods Several Mud flows Intensive and very long rainfall 12 Provinces 5 Millions p. 355 p.
Japan Pacific Ocean 2011 Coastal Flooding Tsunami (Earthquake – 8,9 Richter) 400 km Sea Cost 5 Millions p. 15781 p.
India Several rivers 2005 Rivering flooding Intensive and long Monsoon Rainfall 700 p.
2008 Rivering flooding Intensive early Monsoon Rainfall 1,2 Millions p. 150 p.
2011 Rivering flooding Intensive Monsoon Rainfall 335 p.
North Korea Taedong River 1995 Rivering flooding Intensive rainfall Secondary effect-hunger 300 000 homelles 2 Millions p. 800 p. 15 Milliards $
Indonesia India Ocean 2004 Tsunami wave Earthquake(9,0-9,3) near to island Sumatra 15 countries 1.7 Millions p. 283 000p. (9000 tourists) 14100 p. – disappear 16 Milliards $
NORTH AMERICA
USA Mississippi 1993 Riverine flooding Intensive rainfall 9 states 50 p. 21 Milliards $
Texas 2001 Flash flooding, Tropic Storm ”Allison” Intensive rainfall 23 p. 6 Milliards $
New Orleans 2005 Combination Revering floods Hurricane “Katrina” 233 000 km2 1836 p.
West Virginia 1972 Dam break of coal mine 125 p.
SOUTH AMERICA
Argentina
Ecuador
Bolivia
Several rivers 2008 Riverine floods Intensive and long rainfall – El Nino 150 000 p. 50 p. 16 Milliards $
Brasil Several rivers 2011 Riverine flooding Intensive rainfall 1 35 p.
Venezuela Rio San Julian 1999 Alluvial fan flood Rainfall storm 19 000 p.
AFRICA
Mozambique Limpopo river 2000 Riverine Flooding Torrential rain 1400 km2 800 000 p. 800 p.
The Republic of South Africa Orange river 2011 Riverine flooding El Niño 100 p.
Algeria 2001 Flash Flood, Alluvial fan flood Torrential rain 827 p.
AUSTRALIA Quenensland
FloodsFitzroy

Burnett

Coudamine

Ballone

Mary

2010 Riverine and Costal flooding Intensive rainfall and strong wind 800 000 km2 200 000 p.

Ο ακόλουθος πίνακας περιλαμβάνει κάποιες από τις μεγαλύτερες πλημμύρες στην Ευρώπη, οι οποίες επήλθαν την περασμένη δεκαετία του περασμένου αιώνα και την πρώτη δεκαετία του τρέχοντος αιώνα:

Continent Country River Lake Sea Year Type of flood Causes Injured territory Injured population Victims Economic losses
EUROPE
Germany
Poland
Czech
Oder 1997 Riverine Intense rainfall 115 p. 6 Milliards $
Poland
Czech
Hungary
Slovakia
Servia
Visla
Valtava
Danube
2010 Riverine Intense rainfall 80 000 km2 3 Millions p. 9 p.
Germany Rein
Oder
2011 Riverine Intense rainfall
Melt of snow
2 p.
Germany
Poland
Czech
Several Rivers 2010 Riverine Intense rainfall 6 p.
England Several Rivers 1998 Riverine Intense rainfall 5 p. 3 Milliards $
2009 Riverine Intense rainfall
Strong Wind
9 p.
2011 Riverine Intense rainfall
France Several Rivers
South France
2010 Riverine Intense rainfall 25 p.
Mallpas-et Dam 2011 Riverine Intense rainfall 3 p.
Several rivers 1959 Dam-break flood Dam break 421 p.
Italy 2000 Riverine Intense rainfall 5 p. 8,5 Milliards $
Vaiont Dam 2004 Riverine Intense rainfall 9 p. 9,3 Milliards $
Ebro 2011 Riverine Intense rainfall 6 p.
1963 Devastating flood Landslide 3000 p.
Spain 2010 Riverine Intense rainfall 3 p.
2011 Riverine Intense rainfall 2 p.

Οι συνέπειες των πλημμυρών αξιολογούνται με βάση:

  • τις απώλειες ανθρώπινων ζωών,
  • τις κοινωνικές και οικονομικές ζημιές,
  • τις πληγείσες περιοχές,
  • τη ρύπανση του περιβάλλοντος,
  • την καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Οι πλημμύρες κατά κανόνα έχουν πρωτογενείς και δευτερογενείς συνέπειες.

– Οι πρωτογενείς συνέπειες περιλαμβάνουν:

– βλάβη ή μερική/ολική καταστροφή γεφυρών, οχημάτων, κτιρίων, κατοικιών, επικοινωνιακών συστημάτων, αποχετευτικών συστημάτων, οδικών δικτύων και άλλων βασικών υποδομών·

– απώλειες: πνιγμός ανθρώπων ή ζώων, καθώς και πρόκληση επιδημιών και ασθενειών.

– Οι δευτερογενείς συνέπειες περιλαμβάνουν:

– δυσκολότερη παροχή νερού λόγω μόλυνσής του, με αποτέλεσμα την έλλειψη καθαρού πόσιμου νερού·
– διάδοση ασθενειών: ανθυγιεινές συνθήκες διαβίωσης και μετάδοση ασθενειών με το νερό·
– δυσκολότερη προμήθεια τροφής, με αποτέλεσμα ελλείψεις τροφής. Ολόκληρες καλλιέργειες μπορεί να καταστραφούν·
– βλάστηση: πολλά είδη ενδέχεται να εξαφανιστούν·
– οι συνέπειες των πλημμυρών είναι μακροχρόνιες·
– οικονομική δυσπραγία λόγω προσωρινής μείωσης του τουρισμού, άνοδος των τιμών των τροφίμων και του κόστους αποκατάστασης.

– Οφέλη από τις πλημμύρες: Οι πλημμύρες μπορεί να έχουν πολλές καταστροφικές συνέπειες, αλλά επίσης μπορούν να κάνουν τα εδάφη πιο εύφορα, εμπλουτίζοντάς τα με πολλές θρεπτικές ουσίες. Για παράδειγμα, από τον 5ο αιώνα π.Χ. η σημασία του ποταμού Νείλου ήταν γνωστή, καθώς έπαιζε θεμελιώδη οικονομικό ρόλο για τον αιγυπτιακό λαό, καθιστώντας εύφορες τις εκτάσεις που ήταν άνυδρες και έρημες. Κάθε καλοκαίρι ο ποταμός πλημμύριζε τις γειτονικές περιοχές και το φθινόπωρο τα νερά επανέρχονταν στη κοίτη του ποταμού, αφήνοντας μια εξαιρετικά γόνιμη στρώση λάσπης (ιλύος) στα χωράφια.

Εικόνα 5 – Καταστροφή λόγω της στιγμιαίας πλημμύρας που εκδηλώθηκε στις 9 Αυγούστου 2020 στο χωριό Πολιτικά στην Εύβοια (Agence France Presse)

Ως φυσικό φαινόμενο, οι πλημμύρες δεν μπορούν να αποτραπούν. Τα αίτια των πλημμυρών είναι σύνθετα και η απρόσεκτη ανθρώπινη δραστηριότητα είναι σημαντικός παράγοντας, πλέον των φυσικών παραγόντων όπως η έντονη βροχόπτωση, η τήξη του χιονιού κ.λπ.

Τα αίτια που προκαλούν πλημμύρες περιλαμβάνουν ανθρώπινες δραστηριότητες όπως:

  • η μείωση της φυσικής ικανότητας του εδάφους να συγκρατεί το νερό εξαιτίας χρήσεων της γης όπως η υλοτομία η οποία επιταχύνει τη φυσική ροή (βλ. εικόνα 6)·
  • επεμβάσεις στις κοίτες των ποταμών·
  • η οικοδομική δραστηριότητα σε περιοχές που είναι επιρρεπείς σε αστοχία εδάφους·
  • η κλιματική αλλαγή που οφείλεται κυρίως στην ανθρώπινη δραστηριότητα, η οποία συμβάλλει στην αύξηση της πιθανότητας πλημμυρών και των επακόλουθων αρνητικών συνεπειών.

Σε πολλές περιπτώσεις, η ανθρώπινη δραστηριότητα αποτελεί αιτία εκδήλωσης πλημμυρών. Οι παρεμβάσεις στο έδαφος και στις κοίτες των ποταμών, η ανεπαρκής συντήρηση των υδραυλικών εγκαταστάσεων και η παράλειψη καθαρισμού των κοιτών στα ανάντη των ποταμών αυξάνουν την πιθανότητα πλημμύρας.

Εικόνα 6 – Χωριό Qualso (Ούντινε, Βόρεια Ιταλία). Αστική πλημμύρα που εκδηλώθηκε στις 18 Ιουνίου 2020 μετά από ισχυρές βροχοπτώσεις, λόγω του περιορισμού της φυσικής ικανότητας του εδάφους να συγκρατεί το νερό (από βίντεο του C. De Pelseneer)

Οι συνέπειες των πλημμυρών επηρεάζονται έντονα από την ανθρώπινη συμπεριφορά.

Η ανθρώπινη συμπεριφορά αφενός επιτείνει τις συνέπειες των πλημμυρών και αφετέρου τις μετριάζει.

Οι ανθρώπινες δραστηριότητες που επιτείνουν τις αρνητικές συνέπειες των πλημμυρών περιλαμβάνουν: 
– την ανάπτυξη αστικών κέντρων και ζωνών παραγωγής σε πεδινές και άλλες περιοχές που κινδυνεύουν από πλημμύρες, δηλαδή την κατασκευή κατοικιών σε τέτοιες περιοχές (βλ. εικόνα 2.1 γ και εικόνα 10)·
– την υλοτομία και την αποψίλωση, οι οποίες αυξάνουν κατακόρυφα τις αρνητικές συνέπειες των πλημμυρών·

– το φράξιμο των κοιτών των ποταμών·
– την ανεπαρκή συντήρηση των υδραυλικών εγκαταστάσεων και την έλλειψη ελέγχου.
– την ελλιπή συντήρηση του αποχετευτικού συστήματος σε κατοικημένες περιοχές.

– τις επεμβάσεις στις κοίτες των ποταμών. Για παράδειγμα, στο μεσαίο προς τα κάτω τμήμα της πεδιάδας της Μοδένας, το μήκος των ποταμών Πανάρο και Σέκια έχει μειωθεί περίπου στο 12% του αρχικού μήκους με τεχνητή αποκοπή μαιάνδρων που πραγματοποιείται από τον 19ο αιώνα για τη μείωση του κινδύνου πλημμύρας. Έτσι, σε μεγάλα τμήματά τους οι ποταμοί φαίνονται σαν τεχνητά υδατορεύματα. Καθώς η αποκοπή μαιάνδρων δεν μείωσε επαρκώς την επικινδυνότητα πλημμύρας, κατασκευάστηκαν «συστήματα ρύθμισης της ροής» (βλ. εικόνα 9) ανατολικά και δυτικά της Μοδένας (βλ. εικόνα 9). Η μορφολογία και η τάση εξέλιξης αυτών των ποταμών έχει διαμορφωθεί από άμεσες και έμμεσες ανθρώπινες δραστηριότητες τους τελευταίους δύο αιώνες, κάτι που ισχύει και για άλλους ποταμούς της Ιταλίας (εικόνα 7).

Η μόλυνση του περιβάλλοντος που έχει ως αποτέλεσμα την κλιματική αλλαγή επηρεάζει άμεσα τις συνέπειες των πλημμυρών, αφού αυξάνει την έντασή τους και ενίοτε αποτρέπει την πιθανή τους πρόβλεψη.

Οι ανθρώπινες δραστηριότητες που μετριάζουν τις αρνητικές συνέπειες των πλημμυρών περιλαμβάνουν:
– την ανάπτυξη και υλοποίηση εθνικών πολιτικών πρόληψης καταστροφών·
– την κατασκευή οχυρωματικών έργων·
– την οργάνωση συστημάτων προειδοποίησης του πληθυσμού για τον κίνδυνο πλημμύρας·
– την κατάρτιση και τήρηση σχεδίων προστασίας·
– την εκπαίδευση σχετικά με την πρόληψη του κινδύνου σε περιοχές που κινδυνεύουν από πλημμύρες·
– τη βελτίωση των συστημάτων πρόβλεψης·
– τη μόνιμη παρακολούθηση.

Εικόνα 7 – Τεχνητές αποκοπές μαιάνδρων του ποταμού Πανάρο ανατολικά της Μοδένας. Σύγκριση ανάμεσα σε χάρτη IGM του 1935 (πάνω) όπου φαίνεται η πορεία των μαιάνδρων και στην εικόνα από το Google Earth του 2019 (κάτω) όπου φαίνονται οι αποκοπές μαιάνδρων.

Οι πλημμύρες μπορούν να προβλεφθούν σε μεγάλο βαθμό χάρη στις σύγχρονες τεχνολογίες και επικοινωνίες, καθώς και στα στατιστικά δεδομένα που συλλέγονται. Υπάρχει λοιπόν η δυνατότητα να γνωρίζουμε εκ των προτέρων τον χρόνο, τη φύση και την έκταση των πλημμυρών.

Οι μετεωρολογικές συνθήκες παγκοσμίως παρακολουθούνται μέσω μετεωρολογικών δορυφόρων. Οι πληροφορίες που λαμβάνονται σχετικά με επικίνδυνα συμβάντα και φαινόμενα υπόκεινται σε επεξεργασία και η εξέλιξη της κατάστασης προβλέπεται βάσει των αντίστοιχων μοντέλων. Τα δεδομένα που προκύπτουν, σε συνδυασμό με τις πληροφορίες που λαμβάνονται από τις εθνικές υδρομετεωρολογικές υπηρεσίες, επιτρέπουν τη συλλογή στοιχείων για την πρόβλεψη των πλημμυρών. Οι μετεωρολογικές προβλέψεις, στις οποίες βασίζεται η πρόβλεψη των πλημμυρών, υποδηλώνουν μόνο την πιθανότητα βροχόπτωσης σε μεγάλη έκταση, όχι τη βεβαιότητα εκδήλωσης σε συγκεκριμένα μέρη.

Όσον αφορά τις ποτάμιες πλημμύρες, όσο μεγαλύτερο είναι το υδατόρευμα τόσο αυξάνεται η δυνατότητα πρόβλεψης της ανόδου της στάθμης των υδάτων σε μεγάλους ποταμούς όπως ο Δούναβης, ο Βόλγας, ο Ρήνος, ο Δνείπερος κ.λπ. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που εξελίσσεται αργά, με διάρκεια από αρκετές ώρες έως αρκετές μέρες. Αυτό επιτρέπει τη διαρκή παρακολούθηση και, ιδίως, προληπτικές ενέργειες. Αντιθέτως, η στάθμη των υδάτων σε μικρούς ποταμούς ή υδατορεύματα μπορεί να αυξηθεί πολύ γρήγορα, με αποτέλεσμα ο χρόνος παρέμβασης να είναι μειωμένος. Σε αυτές τις περιπτώσεις, δεν είναι πάντοτε εφικτό να προβλεφθεί η πλημμύρα, πόσο μάλλον ο ακριβής χρόνος και τόπος εκδήλωσης.

Η έκταση των πλημμυρών που προκαλούνται από χειμάρρους μπορεί να προβλεφθεί τουλάχιστον έναν μήνα πριν από την εκδήλωσή τους. Για τον σκοπό αυτό μετρείται το βάθος της χιονοκάλυψης, καθώς και η υγρασία του εδάφους, η θερμοκρασία κ.λπ.

Οι πλημμύρες που προκαλούνται από θυελλώδεις ανέμους μπορούν να προβλεφθούν από μία-δύο ώρες έως μία-δύο ημέρες προτού εκδηλωθούν.

Η πρόβλεψη πλημμύρας που οφείλεται σε τσουνάμι βασίζεται στον έγκαιρο προσδιορισμό του επίκεντρου και του μεγέθους του σεισμού. Με βάση αυτά τα δεδομένα, χρησιμοποιείται συγκεκριμένο μοντέλο για την πρόβλεψη και την προειδοποίηση όσων διατρέχουν κίνδυνο.

Κατά την πρόβλεψη των πλημμυρών σε μεμονωμένες περιοχές θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η φυσική κατάσταση των υδατορευμάτων όπως αυτή επηρεάζεται από αναχώματα, φράγματα, δεξαμενές ανύψωσης σε διώρυγες, κανάλια κ.λπ.

Οι σύγχρονες τεχνολογίες επιτρέπουν την ορθή πρόβλεψη των μετεωρολογικών συνθηκών και, σε συνδυασμό με τα αποτελέσματα των εθνικών υδροτεχνικών υπηρεσιών, επιτρέπουν την πρόβλεψη της προέλευσης καθώς και της εξέλιξης και της έκτασης της πλημμύρας. Είναι λοιπόν εφικτή η αποφυγή του αιφνιδιασμού και του πανικού, καθώς και η λήψη και εφαρμογή μέτρων προστασίας του πληθυσμού και ασφάλειας, εφόσον απαιτείται.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι πρόληψης των πλημμυρών οι οποίοι, εάν εφαρμοστούν με ολοκληρωμένο τρόπο, μπορούν να μειώσουν τη συχνότητα εκδήλωσής τους.

Η πρόληψη των πλημμυρών μπορεί να υλοποιηθεί στα ακόλουθα επίπεδα:

  • Παγκόσμιο επίπεδο – μέσω της προστασίας του περιβάλλοντος, της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής και της ανάπτυξης συστημάτων πρόβλεψης·
  • Περιφερειακό επίπεδο – μέσω της δημιουργίας συστημάτων πρόληψης, καθώς και συστημάτων πρόβλεψης και έγκαιρης προειδοποίησης για τον κίνδυνο πλημμυρών, όπως το σύστημα που εφαρμόστηκε μετά το τσουνάμι στον Ινδικό Ωκεανό. Το εν λόγω τσουνάμι προκλήθηκε από υποθαλάσσιο σεισμό μεγέθους 9,1 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ και έπληξε τη νήσο Σουμάτρα της Ινδονησίας προκαλώντας τον θάνατο τουλάχιστον 225.000 ανθρώπων σε δώδεκα χώρες τον Δεκέμβριο του 2004·
  • Εθνικό επίπεδο – μέσω της ανάπτυξης και εφαρμογής εθνικής πολιτικής για την καταπολέμηση των καταστροφών και ιδιαίτερα των πλημμυρών·
  • Τοπικό επίπεδο – μέσω της εφαρμογής διαφόρων μέτρων: ανάπτυξη και τήρηση των αντίστοιχων σχεδίων για την προστασία, τον έλεγχο και τις δραστηριότητες που αποσκοπούν στην πρόληψη των πλημμυρών και τη μείωση των συνεπειών τους, κατασκευή και συντήρηση υδραυλικών εγκαταστάσεων κ.λπ. Όσον αφορά τα υδραυλικά έργα, για παράδειγμα, στα βόρεια και τα κεντρικά Απέννινα όρη (Ιταλία) εδώ και αρκετές δεκαετίες έχουν κατασκευαστεί συσκευές ρύθμισης της ροής σε περιοχές δίπλα σε ποταμούς (Πάρμα, Έντσα, Σέκια, Πανάρο, Άρνος, Τίβερης κ.α.) για τον έλεγχο της υδρολογικής επικινδυνότητας των ποτάμιων πλημμυρών. Αυτά τα έργα, τα οποία καλούνται «συστήματα ρύθμισης της ροής», αποτελούνται κυρίως από ένα ρυθμιστικό φράγμα στην κοίτη του ποταμού και μια δεξαμενή αποθήκευσης που περιβάλλεται από αναχώματα. Η σημαντικότερη λειτουργία τους είναι η μείωση της αιχμής της πλημμύρας, δηλαδή παρεμβαίνουν μόνο σε περιορισμένη κλίμακα (εικόνα 9).
  • Μέτρα προσωπικής προστασίας τα οποία θα πρέπει να περιλαμβάνουν σχολική εκπαίδευση, ατομική αφύπνιση σχετικά με την ύπαρξη του κινδύνου πλημμύρας σε περιοχές όπου ζουν άνθρωποι ή διαμένουν τουρίστες, γνώση των μέτρων που πρέπει να λαμβάνονται τόσο κατά τη διάρκεια μιας πλημμύρας όσο και μετά από αυτήν, καθώς και ένα ελάχιστο επίπεδο γνώσεων πρώτων βοηθειών κ.λπ.
Εικόνα 9 – Σύστημα ρύθμισης της ροής στον ποταμό Σέκια, δυτικά της Μοδένας, κατά την αιχμή της πλημμύρας στις 13 Μαΐου 2019. Φαίνεται η ροή του ποταμού από τα δεξιά προς τα αριστερά. Στο κέντρο στέκεται το ρυθμιστικό φράγμα στην κοίτη του ποταμού και στα δεξιά η δεξαμενή αποθήκευσης που περιβάλλεται από αναχώματα (από βίντεο του Marco Amendola).

Εάν εφαρμοστεί μια συνεπής και καλοσχεδιασμένη πολιτική σε παγκόσμιο, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, είναι απολύτως εφικτός ο μετριασμός των αρνητικών συνεπειών των πλημμυρών, ιδίως αυτών που πλήττουν την ανθρώπινη υγεία και ζωή, το περιβάλλον, την πολιτιστική κληρονομιά, την οικονομική δραστηριότητα και τις υποδομές.

Η αντιμετώπιση των πλημμυρών προϋποθέτει δράσεις που υλοποιούνται σύμφωνα με μακροχρόνια σχέδια, καθώς και βραχυχρόνιες δραστηριότητες.
Μακροχρόνιες δραστηριότητες είναι, μεταξύ άλλων, η κατασκευή διαφόρων προστατευτικών εγκαταστάσεων και η ετήσια συντήρησή τους, καθώς και η ανάπτυξη και η τήρηση διαφόρων σχεδίων προστασίας.

Οι βραχυχρόνιες δραστηριότητες καταρτίζονται σε ετήσια βάση και υλοποιούνται σε περίπτωση κινδύνου πλημμύρας. Οι δραστηριότητες αυτές περιλαμβάνουν την εκ των προτέρων πρόβλεψη για αδιάβροχα καλύμματα, σάκους με άμμο, αντλίες νερού και ηλεκτρογεννήτριες. Οι οργανωτικές ρυθμίσεις θα πρέπει να γίνονται με βάση τα υφιστάμενα σχέδια και την ανάλυση των συστημάτων ελέγχου και προειδοποίησης. Ο καθαρισμός των συστημάτων αποστράγγισης και η ικανότητα απορροής των καναλιών των ποταμών είναι εξαιρετικής σημασίας και αποτελούν άμεση υποχρέωση των τοπικών αρχών.

Η αποτελεσματικότητα της αντιμετώπισης των πλημμυρών δεν ορίζεται μόνο από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κλίματος και την κατάσταση των ποταμών σε μια δεδομένη περιοχή, αλλά και από τη συγκεκριμένη τοποθεσία των αστικών κέντρων και τη διαθεσιμότητα υδραυλικών εγκαταστάσεων οι οποίες μπορούν να ρυθμίζουν τη ροή των υδάτων (εικόνα 9). Ωστόσο, οι συνέπειες των πλημμυρών μειώνονται πρωτίστως με μέτρα που αποτρέπουν ή περιορίζουν την επέκταση των αστικών κέντρων σε περιοχές που κινδυνεύουν από πλημμύρες, όπως οι κοίτες των ποταμών (εικόνα 10).

Η εμπειρία έχει δείξει ότι είναι απολύτως εφικτή η αποτροπή των καταστροφικών συνεπειών των πλημμυρών όταν λαμβάνονται καταλλήλως και εγκαίρως υπόψη οι σχετικές προβλέψεις και υλοποιούνται οι αντίστοιχες δράσεις με γνώμονα τις τοπικές συνθήκες. Οι ρυθμίσεις για την έγκαιρη πληροφόρηση σχετικά με τους κινδύνους πλημμύρας και η εκπαίδευση σχετικά με τις κατάλληλες αντιδράσεις και την παροχή πρώτων βοηθειών είναι παράγοντες που μειώνουν σημαντικά τις συνέπειες.

Εικόνα 10 – Ο ποταμός Πάδος κοντά στην πόλη Guastalla (επαρχία Reggio Emilia στην Ιταλία) κατά την αιχμή της πλημμύρας τον Νοέμβριο 2000. Οι κατοικίες στην πλημμυρισμένη περιοχή είναι κατασκευασμένες στην κοίτη του ποταμού (πηγή: G. Bertolini)

Για την επαρκή αντιμετώπιση και την αποφυγή του πανικού σε περίπτωση πλημμύρας, είναι αναγκαία η εκ των προτέρων προετοιμασία, ούτως ώστε όλοι να γνωρίζουν τι πρέπει να κάνουν.

Πρώτον, οι άνθρωποι θα πρέπει να γνωρίζουν εάν η περιοχή στην οποία ζουν κινδυνεύει από πλημμύρες, καθώς και τις πιθανές αιτίες αυτών.

Δεύτερον, είναι πολύ σημαντικό οι άνθρωποι που ζουν σε περιοχές που κινδυνεύουν από πλημμύρες να ασφαλίζονται έναντι των πλημμυρών.

Τρίτον, πρέπει να καταρτίζονται σχέδια ατομικών δράσεων προστασίας κατά των πλημμυρών.

Τα μέτρα προσωπικής προστασίας περιλαμβάνουν:

Πριν από την πλημμύρα και την ώρα του συναγερμού: 

    • καλή γνώση των σχεδίων προστασίας από τις πλημμύρες·
    • οι τοπικές αρχές αρχίζουν να υλοποιούν ορισμένα στοιχεία των σχεδίων προστασίας: ενημέρωση του πληθυσμού που κινδυνεύει, ενίσχυση της παρακολούθησης των περιοχών που κινδυνεύουν, υπενθύμιση των σημάτων κινδύνου και ειδοποίησης κ.λπ.·
    • αξιολογείστε εάν χρειάζεται να ασφαλίσετε το αυτοκίνητό σας ή άλλα περιουσιακά στοιχεία: μπορεί να υπάρχει κίνδυνος·
    • εάν πρέπει να απομακρυνθείτε, πρώτα αξιολογείστε την πορεία που θα ακολουθήσετε και αποφύγετε περιοχές που είναι επιρρεπείς σε πλημμύρες·
    • μόλις δοθεί το σήμα για εκκένωση, εκκενώστε την περιοχή χωρίς καθυστέρηση για την αποφυγή επακόλουθου κινδύνου. Η απομάκρυνση από την απειλούμενη περιοχή κατά μόνας σε επόμενο στάδιο είναι πολύ επικίνδυνη·
    • εάν έχετε δηλητηριώδη ή επικίνδυνα υλικά, ρωτήστε τους ειδικούς τι να τα κάνετε. Εάν προλαβαίνετε, φυλάξτε χρώματα, εντομοκτόνα, λιπάσματα και άλλα επικίνδυνα υλικά σε πλαστικούς κάδους μακριά από το πάτωμα·
    • μεταφέρετε τα έπιπλα και τις ηλεκτρικές συσκευές στον επάνω όροφο.

Κατά τη διάρκεια της πλημμύρας:

    • να ακούτε τις ειδήσεις και τις οδηγίες που μεταδίδονται από το ραδιόφωνο και την τηλεόραση·
    • προσπαθήστε να παραμείνετε ψύχραιμοι και αποφύγετε τον πανικό·
    • σε περίπτωση ξαφνικής πλημμύρας ή εάν θεωρείτε ότι επίκειται πλημμύρα στην κατοικία σας (βάσει της στάθμης του νερού, του σχηματισμού σύννεφων, των έντονων βροχοπτώσεων ή της τοποθεσίας του σπιτιού σας κοντά σε χείμαρρο) μετακινηθείτε αμέσως σε ψηλότερο σημείο χωρίς να περιμένετε τις σχετικές οδηγίες· αυτό πρέπει να είναι δική σας απόφαση·
    • θα πρέπει να θυμάστε ότι οι κοιλάδες με χειμάρρους (ακόμα και όταν δεν έχουν νερό), τα φαράγγια, τα ρέματα και τα κανάλια αποστράγγισης είναι τα πλέον επικίνδυνα μέρη σε περίπτωση ξαφνικής πλημμύρας·
    • μην κάνετε χρήση υπόγειων διαβάσεων·
    • σε περίπτωση που είστε σε διακοπές, θα πρέπει να γνωρίζετε τις συμβουλές και να τηρείτε τις οδηγίες των τοπικών αρχών. Η εμπειρία έχει δείξει ότι οι μεγαλύτερες απώλειες που καταγράφονται συνήθως αφορούν τουρίστες·
    • εάν βρίσκεστε στην περιοχή της πλημμύρας:
      • πηγαίνετε στο επάνω πάτωμα και μη διστάσετε να σκαρφαλώσετε στη στέγη εάν είναι απαραίτητο·
      • εάν βρίσκεστε στο δάσος, σκαρφαλώστε σε ένα ψηλό δέντρο·
      • εάν είστε μέσα στο νερό, προσπαθήστε να μετακινηθείτε σε στεγνό μέρος·
      • εάν βρίσκεστε σε νερό που ρέει με μεγάλη ταχύτητα, μην κινηθείτε ενάντια στο ρεύμα ή προς τη φορά του ρεύματος, αλλά κινηθείτε προς την όχθη με κάποια γωνία προς το ρεύμα.
    • εάν σας δοθούν οδηγίες εκκένωσης, πράξτε τα ακόλουθα:
      • εάν έχετε χρόνο, μεταφέρετε τα απαραίτητα πράγματα στο επάνω πάτωμα·
      • διακόψτε την παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, νερού και υγραερίου (μην αγγίζετε ηλεκτρικό εξοπλισμό εάν είστε βρεγμένος ή στέκεστε σε βρεγμένη επιφάνεια)·
      • εάν έχετε χρόνο, καρφώστε σανίδες στην κύρια είσοδο και στα παράθυρα·
      • μη διασχίσετε τρεχούμενο νερό. Εάν δεν μπορείτε να το αποφύγετε, ελέγξτε το βάθος του νερού μπροστά σας με μια βέργα·
      • μην οδηγείτε το αυτοκίνητό σας μέσα από πλημμυρισμένες περιοχές και, αν η στάθμη των υδάτων αρχίσει να ανεβαίνει, εγκαταλείψτε το αμέσως και μεταβείτε σε ψηλότερο σημείο·
    • εάν πρέπει να παραμείνετε στο σπίτι κατά τη διάρκεια της πλημμύρας:
      • ακούτε συνέχεια τις ειδήσεις στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση·
      • παραμείνετε σε πάνω όροφο, εάν είναι δυνατόν·
      • τοποθετήστε όλα τα έγγραφα, χρήματα τιμαλφή και τα πιο σημαντικά φάρμακα σε κατάλληλη τσάντα·

Μετά την πλημμύρα:

    • μετά την εκκένωση, μπορείτε να επιστρέψετε στο σπίτι σας μόνον εφόσον το επιτρέπουν οι τοπικές αρχές·
    • μην πηγαίνετε από πλημμυρισμένους δρόμους: μπορεί να υπάρχουν χάσματα, λακκούβες, ανοιχτά φρεάτια ή γυμνά καλώδια. Επιπλέον, το νερό μπορεί να έχει μολυνθεί από καύσιμα ή άλλες ουσίες·
  • προσέχετε τις περιοχές όπου το νερό έχει υποχωρήσει: η επιφάνεια του δρόμου μπορεί να έχει διαβρωθεί και να καταρρεύσει·
    • ανοίξτε τις πόρτες και τα παράθυρα και αερίστε το σπίτι·
    • μην ανοίξετε την παροχή ηλεκτρικού ρεύματος εάν δεν ελέγξει την ηλεκτρική εγκατάσταση κάποιος ειδικός·
    • ελέγξτε το σύστημα υγραερίου·
    • μην καταναλώσετε νερό και τρόφιμα που δεν έχουν ελεγχθεί.

 

Στο πλαίσιο του ιταλικού προγράμματος IONONRISCHIO, που σημαίνει «Δεν ριψοκινδυνεύω», δημιουργήθηκε ένα φυλλάδιο που περιέχει χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με τις ενδεδειγμένες ενέργειες σε περίπτωση συναγερμού, κατά τη διάρκεια, αλλά και μετά από πλημμύρα. Το φυλλάδιο είναι διαθέσιμο στον ακόλουθο σύνδεσμο: http://www.iononrischio.it/download/2018_inglese/SCHEDA_ALLUVIONE_ING.pdf

Οι χάρτες μπορεί να είναι γεωγραφικοί, οικονομικοί ή γεωμορφολογικοί και περιλαμβάνουν διάφορους μετεωρολογικούς χάρτες για τις βροχοπτώσεις, τις υπερχειλίσεις ποταμών και τους ανέμους. Η κλίμακά τους μπορεί να διαφέρει ανάλογα με τον σκοπό για τον οποίο δημιουργήθηκαν. Οι πλημμυρικοί χάρτες θα πρέπει να καθιστούν εφικτή την πρόβλεψη των απειλούμενων περιοχών και τον σχεδιασμό των μέτρων αντιμετώπισης. Είναι καλύτερα να χρησιμοποιούνται τοπογραφικοί χάρτες ή χάρτες με οριζόντια κλίμακα διότι τα στοιχεία σχετικά με το επίπεδο πάνω από τη θάλασσα είναι πολύ σημαντικά κατά τον προσδιορισμό του κινδύνου πλημμύρας και τον σχεδιασμό της αντιμετώπισής της. Οι ψηφιακοί χάρτες, σε συνδυασμό με το σύστημα GPS, είναι οι πιο χρήσιμοι.

   Σε επίπεδο λεκάνης απορροής ποταμού καταρτίζονται τα ακόλουθα:

– χάρτες όλων των περιοχών που κινδυνεύουν από πλημμύρες: χάρτες επικινδυνότητας πλημμύρας

– χάρτες συγκεκριμένων περιοχών όπου υπάρχει κίνδυνος πλημμύρας: χάρτες κινδύνου πλημμύρας

Οι χάρτες επικινδυνότητας πλημμύρας, σε μικρή ή/και μεγάλη κλίμακα, δείχνουν την αναμενόμενη επιφάνεια κατάκλυσης και τη στάθμη των υδάτων σε μια περιοχή σε τρία σενάρια: πλημμύρες χαμηλής πιθανότητας υπέρβασης ή σενάρια ακραίων γεγονότων, πλημμύρες μέσης πιθανότητας υπέρβασης (επιλέγεται περίοδος επαναφοράς τουλάχιστον 100 έτη) και πλημμύρες υψηλής πιθανότητας υπέρβασης.

Για παράδειγμα, στην Ιταλία η αρχή που είναι αρμόδια για τη λεκάνη απορροής του ποταμού Πάδου (Po River Basin Authority – AIPO) εντοπίζει και χαρτογραφεί επί μακρόν περιοχές επικινδυνότητας πλημμύρας σε ολόκληρη τη λεκάνη απορροής του ποταμού. Η ΑΙΡΟ εφάρμοσε μια απλοποιημένη μέθοδο βασισμένη στην περίμετρο ιστορικών πλημμυρών και προσδιόρισε τρία διακριτά σενάρια πλημμυρών: πλημμύρες χαμηλής πιθανότητας υπέρβασης (περίοδος επαναφοράς 500 έτη), πλημμύρες μέσης πιθανότητας υπέρβασης (περίοδος επαναφοράς 100-200 έτη) και πλημμύρες υψηλής πιθανότητας υπέρβασης (εικόνες 12.α και 12.β).

Οι χάρτες επικινδυνότητας πλημμύρας καταρτίζονται για τις περιοχές που έχουν πλημμυρίσει με βάση αυτά τα σενάρια και παρουσιάζουν τον πληθυσμό, τις οικονομικές δραστηριότητες και το περιβάλλον που μπορεί να κινδυνεύουν από πλημμύρα, καθώς και άλλες πληροφορίες που μπορεί να είναι χρήσιμες, π.χ. άλλες πηγές μόλυνσης.

Οι χάρτες χρησιμοποιούνται για τον καθορισμό περιοχών που ενδέχεται να πληγούν από πλημμύρες και των επακόλουθων δυνητικών ζημιών. Τα μέτρα για την προστασία του πληθυσμού και οι μακροχρόνιες δραστηριότητες για τον μετριασμό των δυνητικών συνεπειών των πλημμυρών σχεδιάζονται με βάση αυτούς τους χάρτες.

Εικόνα 12.α – Χάρτης επικινδυνότητας πλημμύρας μικρής κλίμακας τμήματος της κοιλάδας του Πάδου ανάμεσα στη Μοδένα και τον Πάδο (πηγή: http://www.agenziainterregionalepo.it/). Το σκούρο μπλε χρώμα αντιστοιχεί στις πλημμύρες υψηλής πιθανότητας υπέρβασης· το μπλε χρώμα αντιστοιχεί στις πλημμύρες μεσαίας πιθανότητας υπέρβασης (περίοδος επαναφοράς 100-200 έτη)· το ανοιχτό μπλε χρώμα αντιστοιχεί στις πλημμύρες χαμηλής πιθανότητας υπέρβασης (περίοδος επαναφοράς 500 έτη).
Εικόνα 12.2. – Χάρτης επικινδυνότητας πλημμύρας μεγάλης κλίμακας τμήματος της κοιλάδας του Πάδου βόρεια της Μοδένας (αντιστοιχεί στον τομέα 10 της εικόνας 12.α) (πηγή: http://www.agenziainterregionalepo.it/). Το σκούρο μπλε χρώμα αντιστοιχεί στις πλημμύρες υψηλής πιθανότητας υπέρβασης· το μπλε χρώμα αντιστοιχεί στις πλημμύρες μεσαίας πιθανότητας υπέρβασης (περίοδος επαναφοράς 100-200 έτη)· το ανοιχτό μπλε χρώμα αντιστοιχεί στις πλημμύρες χαμηλής πιθανότητας υπέρβασης (περίοδος επαναφοράς 500 έτη).

The maps of the regions under threat of a flooding cover the geographical locations that can be flooded and reflect:

  • floods that are less likely to occur or cases of unforeseen events;
  • floods with medium probability to occur /probability of second occurrence – more than 100 years /;
  • floods with high probability to occur.

On the bases of prediction on these maps, several activities with long and short term character aiming to prevent or to reduce flood consequences are planned and implemented and planes for defense are elaborated.

The maps of the regions under risk of flood show the possible negative consequences of the flood and reflect:

  • a project number of population that could be possibly affected;
  • type of economic activity in the region that will be possibly affected;
  • installations for complex prevention and control of contamination, that may cause additional contamination due to flood-caused technical failures.

On the bases of prediction on these maps the activities for protection of the damaged populayion on regional and local level, the long and short term activities are planned. An individual plan for action at flood danger for you and your family can be prepared on the bases of these maps.

You are entitled to familiarize yourself with the maps and to receive the information you require concerning danger of flood, and if a proper organization is in place, to receive such maps or excerpts thereof.

Even more – it is the obligation of every citizen to be aware of what dangers are possible in his living location. It is especially important to familiarize yourself with the map and to check whether the home you live in, the school you study in, or your work place are located in zones in danger of flood. On the basis of that you can request information for the existing protection plan and the steps you need to undertake in case of danger, during, and after a flood.

The maps are prepared, maintained and kept by the respective institutions in a country – normally these would be the Basin directorates and Civil Protection Service.

From the map you can learn about the obligation of the local authorities for prevention from flood at sudden danger from flood.

From the maps you can learn about the obligation of the local authorities for prevention from flood risk and to insist to be implemented.

From the maps on Internet you can get orientation about the existing rivers, springs, dams and other hydro technical facilities which can cause flood.

At school you can create you own map of the danger zones from flooding for the place where you live, the way to school and at school to predict and discuss what you have to do in case of flood if you are any of these places. Before going abroad with your parents on holiday you can learn from the Internet map about the existing danger from some types of floods.

We have prepared a map of the floods all over the world on the bases of “Google Maps”.

You can look at the map and decide whether there is a thread from flood for a place you wish. You may try to make a prediction about the areas threatened by flood. The icons of Google have been used. You can add to any place threatened by flood or hurt by flood: pictures, texts, drawings, videos etc. This map can connect with GPS navigator and we can exactly to the place we want – where we live, the place we will go on holiday with our parents.


View Floods Prevention – ECRP (BG) in a larger map